Sztukateria – czym jest? Rodzaje, montaż, renowacja

Czym jest sztukateria?

Sztukateria to element dekoracyjny, który w aranżacji wnętrz zyskał na popularności już w czasach renesansu. Wówczas sztukateria powstawała przede wszystkim z mieszanki gipsu, wapnia i piasku marmurowego, czyli ze stiuku. We współczesnych wnętrzach na ścianach i sufitach królują natomiast elementy wykonane z gipsu ceramicznego lub ze styropianu.

Jakie są rodzaje sztukaterii?

Sztukaterię możemy podzielić ze względu na: miejsce jej montażu oraz materiał, z którego została wykonana.

Sztukateria zewnętrzna i wewnętrzna

Sztukateria wewnętrzna dekoruje ściany i sufity wewnątrz budynków, natomiast sztukateria zewnętrzna, nazywana również elewacyjną, montowana jest na zewnątrz.

Sztukateria wewnętrzna to przede wszystkim:

• listwy przysufitowe,
• listwy przypodłogowe,
• listwy karniszowe,
• listwy ścienne,
• gzymsy,
• rozety,
• kolumny,
• portale.

W sklepach stacjonarnych oraz internetowych znajdziemy wiele różnych rodzajów listew oraz innych elementów dekoracyjnych, które możemy ze sobą dowolnie łączyć.

Do elementów sztukaterii zewnętrznej należą:

• pilastry – płaskie filary przyścienne,
• kolumny,
• gzymsy zewnętrzne,
• bonie,
• kroksztyny.

W przypadku sztukaterii zewnętrznej króluje sztukateria okienna (wykorzystywana jest zwłaszcza przy renowacji starszych budynków), czyli gzymsy oraz listwy elewacyjne, które montowane są wokół okna. Natomiast zworniki oraz kolumny elewacyjne wykorzystywane są w zabudowie jednorodzinnej.

Zewnętrzne kolumny pokrywane są masą na bazie żywicy, dlatego też wykazują odporność na niekorzystne warunki atmosferyczne oraz na mikropęknięcia. Listwy styropianowe pokrywane są tynkiem cementowo-wapiennym lub akrylowo-kwarcowym – również odznaczają się odpornością na działanie różnych czynników. 

Podział sztukaterii ze względu na materiał

Sztukaterię wewnętrzną dzieli się również w zależności od materiału, z którego została wyprodukowana. Można wyróżnić:

• sztukaterie ze styropianu,
• sztukaterie z pianki poliuretanowej,
• sztukaterie styrodurowe,
• sztukaterie gipsowe,
• sztukaterie z drewna.

Na szczególne wyróżnienie zasługuje sztukateria poliuretanowa. Cechuje ją: trwałość, odporność na wilgoć, odporność na działanie promieniowania słonecznego, odporność na czynniki mechaniczne. Dlatego też elementy wykonane z pianki poliuretanowej możemy zamontować również w kuchni czy w łazience.

Sztukateria styropianowa cieszy się niemałą popularnością ze względu na łatwy sposób montażu, lekkość, a także niską cenę. Co więcej, styropian możemy bez problemu pomalować na dowolny kolor. Największą wadą tego rodzaju dekoracji ściennej jest natomiast niska wytrzymałość na uszkodzenia mechaniczne.

Sztukateria gipsowa, podobnie jak styropianowa, nie odznacza się wysoką odpornością na uszkodzenia mechaniczne, a obecnie coraz częściej wzmacniana jest również włóknem szklanym. Montaż sztukaterii gipsowej jest dość skomplikowany, dlatego też nie wykonamy go samodzielnie.

Natomiast sztukateria drewniana najczęściej wykonywana jest na zamówienie i cechuje się dość wysoką ceną. W parze z nią idą jednak wysoka jakość jej wykonania, odporność na uszkodzenia mechaniczne, a także wyjątkowy, stylowy wygląd.

Sztukateria – jakie są jej zastosowania?

Sztukateria wewnętrzna ozdabia i nadaje pomieszczeniom wyjątkowego charakteru. Na rynku dostępne są różnorodne elementy, które dopasujemy do praktycznie każdego stylu wykończeniowego. Przyjmuje się jednak, że sztukateria najlepiej prezentuje się w przypadkach wnętrz o większym metrażu, natomiast mniejsze pomieszczenia może wizualnie przytłaczać.

Za pomocą sztukaterii możemy ukryć również nieestetyczne otwory w ścianach lub na przykład kratki wentylacyjne i zakończenia tapet. Dobrze komponuje się również w roli obramowania dla obrazów lub luster.

Sztukaterię możemy zastosować w praktycznie każdym wnętrzu, na przykład: w przedpokoju, w salonie, w sypialni, w kuchni, w łazience – przy czym w przedpokoju, w kuchni oraz w łazience zalecana jest sztukateria poliuretanowa ze względu na jej wysoką odporność na uszkodzenia, wilgoć czy promieniowanie UV.

Uwaga: Decydując się na sztukaterię w łazience, należy zwrócić również uwagę na to, czy wybrany przez nas klej będzie wodoodporny. W tym pomieszczeniu najczęściej wykorzystywana jest sztukateria na sufit lub listwy ścienne.

Jak przykleić wewnętrzną sztukaterię styropianową?

Jedną z największych zalet sztukaterii jest to, że w szybki oraz prosty sposób odmienimy dzięki niej nasze wnętrze. W przeciwieństwie do sztukaterii gipsowych montaż sztukaterii wykonanej ze styropianu nie jest skomplikowany i możemy go wykonać samodzielnie z gotowych już elementów. 

Do montażu będziemy potrzebować:

• ołówka,
• gąbki,
• pędzla,
• ostrego noża lub piłki o drobnych ząbkach,
• papieru ściernego,
• skrzynki uciosowej,
• kleju (specjalnego do sztukaterii lub kleju do styropianu),
• masy szpachlowej,
• opcjonalnie taśmy malarskiej,
• drabiny – w przypadku listew przysufitowych.

Pierwszym krokiem zazwyczaj będzie przycięcie gotowych elementów – docinania wymagają zwłaszcza listwy przysufitowe, których nie zamówimy na konkretny wymiar. Odmierzamy i zaznaczamy ołówkiem miejsce, w którym należy odciąć listwę. Jeżeli pierwszy raz będziemy wykonywać takie cięcie, to warto na początku poćwiczyć na odpadkach oraz uzbroić się w cierpliwość – w momencie, gdy przejdziemy już do cięcia pełnych elementów listwy, które znajdą się na naszej ścianie. Umieszczamy je wówczas w skrzynce uciosowej (wyposażona jest w specjalne żłobienia i rowki, dlatego też cięcie wykonywane będzie pod odpowiednim kątem) i tniemy piłką lub ostrym nożem. Na końcu elementy malujemy na wybrany kolor. Warto również przeszlifować krawędzie za pomocą papieru ściernego. Dlaczego? Wówczas mamy pewność, że elementy będą się ze sobą idealnie stykać.

Przed właściwym montażem przygotowujemy również podłoże. Powinno być ono przede wszystkim suche i gładkie. Jeżeli na ścianie występują widoczne nierówności, to możemy usunąć je za pomocą gładzi gipsowej. 

Krokiem drugim będzie nałożenie kleju do sztukaterii (lub kleju do styropianu) na krawędzie elementów i mocne dociśnięcie ich do ściany. Co ważne, nie obawiajmy się zbyt obfitej aplikacji kleju. Powinno być go na tyle dużo, aby wypłynął podczas dociskania sztukaterii. To właśnie, aby usunąć jego nadmiar, potrzebna nam będzie gąbka (najlepiej zwilżona).

Uwaga: Przykładając sztukaterię do ściany, możemy użyć narzędzi poziomujących. Wówczas będziemy mieć pewność, że elementy stworzą właściwe kąty.

Trzeci krok to niwelowanie szczelin, które mogły powstać podczas montażu. Na łączenia elementów nanosimy masę silikonową lub masę lateksową, a następnie wygładzamy za pomocą pędzelka zwilżonego wodą. Jeżeli przyklejaliśmy już pomalowaną listwę, to warto także pomalować miejsca po szczelinach. Dlatego też powinniśmy wybierać masy uszczelniające, które nadają się do malowania.

Oczywiście sztukaterię możemy malować również po jej montażu, będzie to jednak bardziej skomplikowane oraz czasochłonne. Ważne jest, aby właściwie zabezpieczyć ściany, przyklejając taśmę malarską wzdłuż górnej oraz dolnej krawędzi listwy, czyli w miejscu, gdzie styka się ona ze  ścianą i z sufitem. Nakładamy farbę i pozostawiamy sztukaterię do wyschnięcia. Następnie nakładamy kolejną warstwę, aby uzyskać jak najlepszy efekt. Po wyschnięciu elementów odklejamy taśmę malarską.

Uwaga: Wybrana farba nie powinna zawierać w swoim składzie rozpuszczalników.

Jak usunąć klej do sztukaterii z powierzchni ściany?

Mimo że przyklejanie sztukaterii styropianowej nie jest skomplikowane, to jej demontaż może już nam przysporzyć problemów w sytuacji, gdy do klejenia elementów został użyty klasyczny klej do styropianu. Po utwardzeniu warstwę kleju należy usunąć mechanicznie, do czego może przydać się na przykład przecinak. Jeszcze raz podkreślimy, że do klejenia sztukaterii polecane są specjalistyczne kleje, które nadają się do malowania. Po utwardzeniu tworzą one powłokę, którą po ściągnięciu sztukaterii wystarczy pomalować. Możemy również skorzystać z dostępnych na rynku zmywaczy do klejów.

Jak czyścić  i odnowić sztukaterię?

Sztukateria, tak jak inne elementy dekoracyjne, może ulegać zabrudzeniom, a także żółknąć czy blaknąć. Elementy wykonane ze styropianu z łatwością odkurzymy z pomocą miękkiej ściereczki, na przykład bawełnianej lub z mikrofibry. W sytuacji, gdy na sztukaterii pojawią się większe zabrudzenia, to ściereczkę możemy zwilżyć w wodzie z niewielką ilością mydła, płynu do mycia szyb lub płynu do mycia podłóg.

Jeżeli zauważymy pęknięcia na powierzchni sztukaterii, to najlepiej przystąpić do ich renowacji. Wystarczy, że zamalujemy je za pomocą farby, która nie zawiera rozpuszczalnika. Większych pęknięć pozbędziemy się, korzystając z masy szpachlowej, która dedykowana jest do sztukaterii. Nanosimy ją za pomocą pędzelka, a nadmiar usuwamy wilgotną gąbką. Następnie czekamy do jej wyschnięcia, a na końcu zamalowujemy cały element, tak, aby jego barwa była jednolita na całej powierzchni.

Natomiast w sytuacji, gdy sztukateria uległa większym zniszczeniom i widoczne są na niej dziury lub wgniecenia, to najlepszym rozwiązaniem będzie po prostu wymiana uszkodzonego elementu. Oczywiście możemy próbować je zamaskować masą szpachlową, jednak mimo wszystko, mogą być one nadal widoczne.

Przeczytaj także: Tapety na ścianę – rodzaje, zastosowanie, inspiracje