Jak zbudować dom energooszczędny?

Energooszczędność to obecnie modny temat chętnie podejmowany w dyskusjach, ale rzadziej realizowany w praktyce. Mieszkanie w domu, w którym koszty eksploatacyjne są ograniczone do minimum, to kusząca wizja, ale wiąże się z wymagającą budową, ponadprzeciętnie angażującą także pod względem finansowym. Aby tanio mieszkać, najpierw trzeba zainwestować.  

O budynku energooszczędnym mówimy wówczas, gdy jego roczne zapotrzebowanie na energię użytkową EUco wynosi nie więcej niż 40 kWh/m² rocznie (standard NF40), a o domu pasywnym – gdy EUco ≤ 15 kWh/m² (standard NF15).

Każda budowa wymaga planowania, ale budowa domu energooszczędnego jest pod tym względem szczególna. Preferencje inwestorów często muszą zejść na drugi plan, a jako najważniejszy jawi się zamierzony cel, czyli uzyskanie budynku potrzebującego jak najmniej energii. Aby dom zużywał bardzo mało energii (do ogrzewania, chłodzenia, wentylacji oraz podgrzewania wody), musi zostać zbudowany lepiej, niż przewidują to przepisy (obecnie obowiązujące oraz te, które zostaną wprowadzone w najbliższych latach). Przypomnijmy, że o budynku energooszczędnym mówimy wówczas, gdy jego roczne zapotrzebowanie na energię użytkową EUco wynosi nie więcej niż 40 kWh/m² rocznie (standard NF40), a o domu pasywnym – gdy EUco wynosi nie więcej niż 15 kWh/m² (standard NF15).

 

Budowa domu energooszczędnego – wybór działki

Specjaliści twierdzą, że na każdej działce można postawić dom energooszczędny. Rzecz jednak w tym, że jeśli warunki okażą się mniej sprzyjające, to wzrosną koszty związane z zapewnieniem odpowiedniego standardu domu. Jakie warunki uznaje się więc za sprzyjające energooszczędności?

Najkorzystniejsze są działki z wjazdem usytuowanym od strony północnej. Optymalnie – z niewielkim nachyleniem skierowanym w stronę południową. Na działce z wjazdem od strony północnej dzienną część pomieszczeń sytuuje się od strony południowej. Dzięki temu najlepiej można wykorzystać darmową energię słoneczną.

Dla energooszczędności domu istotne jest nie tylko to, gdzie zostanie zlokalizowany, ale także to, co wokół niego będzie rosło. Od strony północnej powinny to być drzewa iglaste, które zimą będą chronić ściany przed chłodnym wiatrem. Od strony południowej zaleca się natomiast posadzenie drzew liściastych, które latem zapewnią cień, zimą natomiast odsłonią budynek i dopuszczą ciepłe promienie słońca.

Na każdej działce można postawić dom energooszczędny. Rzecz jednak w tym, że jeśli warunki okażą się mniej sprzyjające, wzrosną koszty związane z zapewnieniem odpowiedniego standardu domu.

Projekt domu energooszczędnego

Przy wykorzystaniu obecnie dostępnych rozwiązań niemal każdy projekt można zaadaptować tak, aby w praktyce okazał się pasywny. Jeśli jednak dom ma bardzo rozbudowaną bryłę z licznymi załamaniami i dekoracyjnymi detalami, poziom trudności zostanie znacznie podniesiony, a w parze z nim pójdą koszty. Można więc zaryzykować twierdzenie, że niemal każdy projekt można dostosować do standardu NF15, ale na pewno nie w każdym przypadku będzie to łatwe i korzystne ekonomicznie.

W domu energooszczędnym stosunek powierzchni ścian zewnętrznych do kubatury powinien być jak najmniejszy. Im prostsza będzie bryła, tym stosunek ten wypadnie korzystniej. Jeśli dom ma być maksymalnie energooszczędny, powinien mieć prostą, zwartą formę. Bez wykuszy, przybudówek i lukarn. Wszystkie tego rodzaju elementy sprzyjają powstawaniu mostków termicznych.

W domu energooszczędnym nie są wskazane balkony, ponieważ one również sprzyjają powstawaniu mostków termicznych. Jeśli już muszą się pojawić, powinny mieć konstrukcję dostawianą.

Dach również powinien być prosty, bez załamań, o jak najmniejszej powierzchni, czyli płaski, ewentualnie dwuspadowy. Jeżeli mają na nim zostać zamontowane kolektory słoneczne lub ogniwa fotowoltaiczne, powinno to zostać wzięte pod uwagę już podczas projektowania stopnia nachylenia połaci.

Istotny jest również rozkład pomieszczeń domu, a zwłaszcza ich rozplanowanie względem stron świata. Od strony południowej powinny znaleźć się największe przeszklenia, to też jest najlepsze miejsce dla najczęściej wykorzystywanych pomieszczeń, czyli przede wszystkim dla strefy dziennej. Duże przeszklenia powinny być chronione przed nadmiernym nagrzewaniem się za pomocą rolet zewnętrznych i daszku zewnętrznego.

Od strony północnej natomiast powinno być jak najmniej okien. Pomieszczenia nieogrzewane (garaż, weranda, ogród zimowy) warto rozmieścić tak, aby stanowiły dodatkowy bufor ograniczający straty ciepła. Do nich z kolei powinny przylegać wnętrza, w których z reguły panuje niższa temperatura – pralnia, garderoba, spiżarnia. Natomiast pomieszczenia wymagające doprowadzenia ciepłej wody powinny znajdować się we wzajemnej bliskości. Taki zabieg pozwoli nie tylko zaoszczędzić na długości instalacji, ale jednocześnie sprawi, że zmniejszą się straty ciepła podczas dostarczania ciepłej wody.

W domu energooszczędnym stosunek powierzchni ścian zewnętrznych do kubatury powinien być jak najmniejszy. Im prostsza będzie bryła, tym stosunek ten wypadnie korzystniej. 

Warto wybierać gotowe projekty domów energooszczędnych. To duże ułatwienie dla osób planujących budowę domu – dokumentacja takich projektów zawiera dokładne informacje na temat detali budowlanych oraz instalacji.

Uwaga: Wybierając projekt domu energooszczędnego, trzeba mieć na uwadze warunki panujące na działce; nie tylko jej wielkość i kształt, ale również zorientowanie względem stron świata.

Budowa domu energooszczędnego – przygotowanie fundamentów

Aby powstał dom rzeczywiście energooszczędny, trzeba dysponować starannie przygotowanym projektem, kosztorysem oraz harmonogramem budowy. Następnie należy zatrudnić dobrą ekipę wykonawczą. Najlepiej taką, która ma już doświadczenie w technologiach pasywnych. Pierwsze niestandardowe rozwiązanie pojawi się już podczas budowy fundamentów. Domy energooszczędne są bowiem z reguły stawiana na płycie fundamentowej, a nie na tradycyjnych fundamentach. Płyta fundamentowa lepiej się sprawdza w przypadku trudniejszych warunków gruntowych, ale nie z tego powodu jest projektowana w domach energooszczędnych. Jej kształt jest znacznie prostszy, dzięki czemu jest ona łatwiejsza do dokładnego zaizolowania. Płyta fundamentowa tworzy jednocześnie fundament i podłogę na gruncie. Prawidłowo wykonana stanowi dobrze zaizolowaną, pozbawioną mostków termicznych, przegrodę zewnętrzną budynku.

 

Ściany zewnętrzne w domu energooszczędnym

W domu energooszczędnym ściany muszą być bardzo dobrze ocieplone. Do tego konieczny jest oczywiście odpowiedni projekt, ale nie mniej ważne jest staranne wykonawstwo. Wymagania odnośnie do dopuszczalnego współczynnika przenikania ciepła ścian zewnętrznych wszystkich nowo budowanych budynków są stale podnoszone. Podczas budowy domu pasywnego standardy te powinny być jeszcze wyższe. Staranne wykonanie ma na celu przede wszystkim wyeliminowanie możliwości pojawienia się mostków termicznych. W domu o prostej bryle łatwiej osiągnąć ten cel. Ryzyko pojawienia się nieszczelności towarzyszy również miejscom łączenia bloczków lub pustaków. Dlatego jako spoinę zaleca się zaprawy klejowe lub ciepłochronne. Dobrze przy tym, jeśli ściany są nie tylko szczelne, ale jednocześnie mają zdolność do akumulacji ciepła. Osiągnięciu tego celu sprzyjają ciężkie materiały. Przegrody wykonane z ciężkich materiałów są w stanie zmagazynować ciepło pochodzące z ogrzewania lub promieniowania słonecznego, aby następnie oddawać je nawet przez kilka godzin po wyłączeniu ogrzewania.

W domu energooszczędnym ściany muszą być bardzo dobrze ocieplone. Do tego konieczny jest odpowiedni projekt, ale nie mniej ważne jest staranne wykonawstwo. Ma ono na celu przede wszystkim wyeliminowanie możliwości pojawienia się mostków termicznych.

Pozostaje jeszcze pytanie: ściany jedno-, dwu- czy trójwarstwowe? Satysfakcjonujące parametry można osiągnąć podczas budowy ścian jednowarstwowych, aby tak się jednak stało, trzeba dokładnie trzymać się zaleceń producenta danego systemu. Niską wartość współczynnika U łatwiej jest uzyskać w ścianach warstwowych. W ich przypadku na izolacyjność termiczną największy wpływ ma ocieplenie.

Materiał izolacyjny powinien mieć jak najniższy współczynnik przewodzenia ciepła. Satysfakcjonujące efekty zapewnia warstwa o grubości 20 cm, ale grubość ocieplenia może dochodzić nawet do 40 cm. Płyty izolacji termicznej powinny być układane w sposób mijankowy, aby spoiny pionowe jednej warstwy nie nakładały się na spoiny warstwy kolejnej. Od strony wewnętrznej ciągłą i szczelną przegrodę powinien stanowić tynk. 

 

Okna i drzwi w domu energooszczędnym

Newralgicznymi miejscami, przez które może uciekać ciepło, są okna i drzwi. Jedne i drugie powinny charakteryzować się odpowiednimi parametrami (piszemy o nich w osobnych artykułach: „Okna naprawdę energooszczędne” oraz „Ciepłe drzwi w energooszczędnym domu”).

Na rynku nie brakuje stolarki o podwyższonych parametrach termoizolacyjnych. Wybór odpowiedniego modelu nie stanowi jednak rozwiązania problemu, nie mniej istotny jest prawidłowy montaż. Jest to etap, podczas którego wyjątkowo często dochodzi do popełniania błędów. Szacuje się, że tylko 5 procent okien jest montowanych prawidłowo. Błędy popełnione na tym etapie mogą znacząco obniżyć parametry okien. Szczególnie istotne jest prawidłowe uszczelnienie styku okna i ściany.

Do montażu okien w warstwie ociepleniowej, a właśnie w ten sposób są zazwyczaj montowane okna w domach energooszczędnych, najlepiej stosować gotowe zestawy, które wykluczają użycie pianki poliuretanowej.

Podobnie rzecz się ma w przypadku montażu drzwi zewnętrznych. Pracę należy wykonać w taki sposób, aby miejsce połączenia drzwi ze ścianą nie było narażone ani na ucieczkę ciepła, ani na wnikanie wilgoci. W domach energooszczędnych drzwi montuje się w warstwie ocieplenia. Istotne jest przy tym, aby od strony wewnętrznej wykonać dokładną izolację paroszczelną, a od strony zewnętrznej – izolację wodoszczelną. Pod progiem warto umieścić termiczną osłonę podproża. Producenci oferują całe zestawy systemowe, które umożliwiają prawidłowy montaż. Zadanie najlepiej zlecić firmie poleconej przez producenta drzwi.

Dobrze zaizolowany dach nie tylko uchroni dom przed stratami ciepła, ale jednocześnie sprawi, że latem poddasze nie będzie nadmiernie się nagrzewać.

Budowa dachu w domu energooszczędnym

Przez dach może uciekać nawet kilkanaście procent ciepła, dlatego też jego izolacja ma niebagatelne znaczenie, zwłaszcza w domu energooszczędnym. Wysokie efekty można osiągnąć przy zastosowaniu warstwy ocieplenia o dobrych parametrach termoizolacyjnych i o grubości 30-40 cm. Warto pamiętać, że dobrze zaizolowany dach nie tylko uchroni dom przed stratami ciepła, ale jednocześnie sprawi, że latem poddasze nie będzie się nadmiernie nagrzewać. Najlepiej układać izolację w dwóch warstwach, dokładnie do siebie dociśniętych. Ocieplenie powinno zostać umieszczone również wzdłuż murłat i na styku ze ścianami szczytowymi. Jeśli dach ma konstrukcję jętkową lub płatwiowo-kleszczową, to izolację można ułożyć tylko do pewnej wysokości, wykonując w poziomie jętek lub kleszczy sufit podwieszany.

Jak w pozostałych przypadkach, tak i w tym, istotna jest nie tylko grubość ocieplenia, ale także wyeliminowanie mostków termicznych. Miejscami szczególnie narażonymi na ich powstawanie są łączenia z dachem ścian zewnętrznych, kominów, okien połaciowych i innych elementów.

 

Ogrzewanie i wentylacja a dom energooszczędny

W domach energooszczędnych zaleca się rezygnację z tradycyjnego systemu wentylacji grawitacyjnej. Montuje się wentylację mechaniczną z rekuperacją, czyli z odzyskiem ciepła. Natomiast jeśli chodzi o metodę ogrzewania, to wiele zależy od indywidualnych preferencji i lokalnych uwarunkowań. Do wyboru są zarówno tradycyjne, jak i odnawialne źródła energii. Pod uwagę trzeba wziąć nie tylko koszty eksploatacji, ale również koszty inwestycyjne. Jeśli dom będzie mieć dostęp do sieci gazowniczej, najlepszym rozwiązaniem może okazać się montaż kotła kondensacyjnego. Jeśli dostępu do gazu ziemnego nie będzie, można wziąć pod uwagę montaż kotła na biomasę lub zainstalowanie pompy ciepła. Tej ostatniej z reguły towarzyszy ogrzewanie płaszczyznowe, czyli wodne grzejniki podłogowe.

Podgrzewanie wody i ogrzewanie domu mogą też wspomagać kolektory słoneczne, a panele fotowoltaiczne mogą umożliwić uniezależnienie się od dostaw prądu.

W domu energooszczędnym można też zamontować kominek, pod warunkiem jednak, że będzie to certyfikowany model ze szczelną, zamkniętą komorą spalania i kanałem nawiewnym wyposażonym w przepustnicę.

Aby zoptymalizować działanie wszystkich urządzeń, dom energooszczędny warto dodatkowo wyposażyć w system sterowania centralnego. Jeśli dom będzie inteligentny, stanie się jeszcze bardziej energooszczędny.